HOME LANGKAN PEPATAH

  • Minggu, 14 Juli 2019

Alu Tataruang Patah Tigo. Samuik Tapijak Indak Mati

Pepatah
Pepatah

Alu Tataruang Patah Tigo, Samuik Tapijak Indak Mati

Oleh eka Meigalia*

 

Papatah di ateh acok dikaikkan jo sipaik sarato kurenah padusi di Minangkabau. Ado kato-kato nan paralu dijalehan. Partamu kato alu nan manuruik kamus adolah alaik dari kayu nan digunoan untuak manumbuak padi atau bijo. Bantuaknyo panjang, badiameter kurang labiah 7cm. Kayu nan dipakai untuak mambuek alu ko harus kayu nan kareh, kuaik, dan barek sahinggo kalau anak-anak ndak ka bisa manggunoannyo. Pasangan alu ko disabuik lasuang nan kaduonyo digunoan untuak maaluihan bijo-bijoan tuak dijadian tapuang, atau padi tuak jadi bareh. Alu jo lasuang ko kini iyolah jarang digunokan dek urang awak, tapi bukannyo ndak ado. Di Nagari Padang Laweh, Batu Sangka malah karajo manumbuak di lasuang ko dijadian seni pertunjukan musik nan disabuik “Alu Katentong”. Musik tu barasal dari irama alu nan diantakkan ka lasuang sacaro teratur.

Kaduo kato tataruang. Kalau dibaok ka bahaso Indonesia samo jo tersandung. Kato tersandung aka katonyo sanduang nan aratinyo ‘kanai sasuatu sacaro ndak sangajo jo kaki’. Jadi dalam kato tataruang ado lo tadapek mukasuik indak sangajo, indak diniat-kan.

Katigo kato patah nan bararti ‘taputuih, khusus untuk barang nan kareh’. Untuk iko, alu tamasuak barang nan kareh tu. Sasudah tu kato tigo nan dalam bahaso Indonesia samo jo ‘tigo; angko’. Jadi, alu sabagai barang nan kareh tadi sacaro ndak sangajo tasanduang dek kaki. Tapi akibaiknyo barang nan kareh tadi tu jadi patah. Malah patah manjadi tigo bagian.

Di barih salanjuiknyo ado kato samuik nan dalam bahaso Indonesia samo jo semut. Sudah tu kato tapijak nan diaratian ka bahaso Indonesia manjadi terinjak. Terinjak bisa diaratian malatakan kaki ka sasuatu. Tapi ado awalan ter- nan mambuek kato itu menganduang mukasuik indak singajo. Di akhia kalimaik ado kato-kato indak mati nan diterjemahan jadi tidak mati. Di siko samuik adolah makhluk hiduik nan tapijak tapi ndak mati.

Jadi sacaro makna nan sabananyo, alu nan kareh tasanduang dek kaki manjadi patah tigo. Balawanan jo itu, samuik sabagai makhluk nan ketek jo lamah tapijak dek kaki, tapi samuik tu ndak mati. Di siko ado duo makna nan balawanan, yaitu kuaik balawanan jo kahaluihan atau lunak. Kakuatan jo katagehan takanduang dalam ungkapan alu tataruang patah tigo. Barang nan kareh jo kuaik, tapi tatap bisa patah. Kakuatan itu pun makin dipajaleh jo istilah patah tigo. Suatu barang nan patah dek kaki, sudah tu tapisah manjadi tigo bagian, tantu butuh usaho nan sangaik kareh. Malah digunoan pulo kato tataruang nan manganduang makna ndak sangajo. Mako kakuatan tu tambah jaleh di kalimaik tu. Sasudah tu, lunak sarato haluih nampak dari ungkapan samuik tapijak indak mati. Kaki nan ukurannyo jauah labiah gadang dari samuik, sacaro logikanyo akan mambuek samuik langsuang mati kalau tapijak. Tapi justru di siko ndak mati. Artinyo kaki tadi sangaik lunak jo haluih dalam malangkah sahinggo samuik tadi ndak mati.

Dalam papatah Minangkabau, ungkapan tadi tu ditujuan ka padusi. Padusi di Minangkabau adolah kalompok nan diistimewaan. Khususnyo karano sistem matrilineal nan dipakai dek masyarakatnyo. Ado pun keistimewaan nan didapek dek padusi di Minangkabau di antaronyo garih katurunan nan diambiak dari garih ibu, rumah gadang (tampek tingga), sumber ekonomi, jo hak suaro dalam bamusyawarah. Karano itu, padusi nan sacaro kodratnyo lamah jo lembut, diminta juo untuak kuaik jo tageh.

Sabagai padusi di Minangkabau, hak istimewa nan didapeknyo memang manjadian padusi tu harus punyo kepribadian nan kuaik. Kuaik dalam hal iko diaratikan bijaksano jo tageh dalam mahadoki satu masalah. Padusi di Minangkabau, tarutamo nan manyandang status sabagai mandeh sako (padusi tatuo di dalam kaum), inyo ka jadi papanjangan tangan pangulu. Tarutamo tuak maurus urusan nan bakaik jo kaum padusi. Sagalo pamasalahan diaduan ka inyo. Karano itu, inyo harus bijak jo tageh bia bisa manyalasaian sado masalah nan tibo. Alun lai hak inyo basuaro dalam musyawarah. Tantu padusi tu harus mamikian hajat urang banyak di ateh kepentingan inyo surang. Makonyo ado istilah bundo kanduang limpapeh rumah nan gadang. Limpapeh di siko samo jo tunggak utamo rumah gadang, tunggak nan di tangah. Tasirek di siko kalau padusi tu dapek manantuan hancua atau kuaiknyo suatu keluarga atau kaum. Kalau tunggak tu kuaik, mako rumah nan ditopangnyo akan kokoh pulo. Tapi kalau tunggak tu lamah jo rapuah, mako rumah itu akan hancua.

Limbak nan dari pado itu, padusi tu sacaro kodratnyo manjadi panantu untuak generasi panaruihnyo. Inyo harus manjadi suri tauladan, sakalian manjago harkat jo martabat kaumnyo. Hal iko bakaik jo tingkah parangainyo sahari-hari. Padusi harus bisa manjago jo mambedaan ma nan elok jo ma nan buruak. Mako dalam babuek, batutua kato, inyo harus panuah jo kalambutan. Padusi harus manjauahi perilaku nan “sumbang” manuruik adat Minangkabau. istilahnyo “sumbang duo baleh, yaitu sumbang duduak, sumbang tagak, sumbang diam, sumbang bajalan, sumbang mangecek, sumbang jawek, sumbang pakaian, sumbang mancaliak, sumbang bagaua, sumbang karajo, sumbang tanyo, jo sumbang jawek. Jadi untuak kasadonyo, kalembutan tu juo harus ado dalam diri satiok padusi sarupo diibaraikan jo samuik tapijak indak mati.

*Dosen Sastra Minangkabau FIB Unand

 


Wartawan : Eka Meigalia
Editor : Bahren

Tag :# Langkan # Pepatah # Minang

Baca Juga Informasi Terbaru MinangSatu di Google News

Ingin Mendapatkan Update Berita Terkini, Ayu Bergabung di Channel Minangsatu.com