HOME LANGKAN PEPATAH

  • Jumat, 6 September 2019

Nan Buto Paambuih Lasuang

Pepatah
Pepatah

Nan buto paambuih lasuang

Nan pakak palapeh badia

Nan lumpuah paunyi rumah

Nan kuaik pambaok baban

Nan binguang disuruah-suruah

Nan cadiak lawan barundiang

 

Oleh:   Eka Meigalia

            (Dosen Sastra Minangkabau FIB Unand)

 

Papatah petitih di atehlaicukuikacoktadanga. Kalau pun indak, di buku-buku tantang adat Minangkabau lai juo tatulih. Papatah di ateh ado sabanyak anam barih atau kalimaik. Di satiok awal kalimat ado kato nan. Kato nan di siko kalua dalam bahaso Indonesia samo jo yang. Fungsinyo sabagai kato panunjuak. Di barih partamo nan ditujuak adolah buto.  Butoa ratinyo indak dapek maliek karano ado nan rusak pado mato atau bawaan sajak lahia. Sudah kato buto ado kato paambuih nan dasar katonyo ambuih. Ambuih bahaso Indonesianyo tiup. Kato ambuih diagiah awalan pa- manjadi paambuih. Aratinyo barubah pulo manjadi kato panunjuak ka urang nan karajonyo maambuih atau bahaso Indonesianyo meniup. Kato paambuih tu diterjemahan ka bahaso Indonesia manjadi peniup. Sasudah tu ado kato lasuang. Bahaso Indonesianyo lesung atau lumpang, yaitu alaik untuak manumbuak padi. Jadi di barih partamo mukasuiknyo nan indak dapek maliek karajon yo maambuih lasuang, yaitu alaik untuak manumbuak padi. Salain itu, alasan manjadikan nan buto ko untuak ka panumbuak lasuang iyolah, urang buto ko indak padiah incek matonyo jikok kanai dek abu nan tabang dari lasuang tadi kutiko inyo manumbuak padi.

Di barih kaduo sasudah kato nan ado kato pakak. Pakak dalam bahaso Indonesia samo jo tuli, yaitu indak dapek mandanga atau rusak talingonyo, sahinggo ndak bisa mandanga. Sasudahtu ado kato palapeh. Kato palapeh adolah kato panunjuak untuak urang, yaitu urang nan karajonyo malapeh. Kato sasudah palapeh tua dolah badia. Dalam bahaso Indonesia samo jo bedil, yaitu sanjat oapi model lamo. Katiko kato palapeh disandiangan jo kato badia, kaduo kato itu manjadi kasatuan nan mukasuiknyo manunjuak ka urang nan karajonyo manembakkan sanjato api. Jadi mukasuik kalimaik di barih kaduoko manyatoan kalua urang nan indak dapek mandanga karajonyo manembakkan sanjato api.Limbak nan dari pado itu, dek baguru kabakeh alam, urang awak ko tau bana baso badia nan dilapeh atau ditembakkan tadi bunyinyo sangaik lah dareh sainggo bisa marusak ka talingo. Mako kalau urang nan lah pakak atau bamasalah pandangarannyo indak manjadi masalah dek inyo untuak manembakkan badia tadi. Talingonyo indak bagai ka manjadi tambah rusak dek gara-gara bunyi dareh manggalaga nan kalua dari badia tu.

Barih katigo ado kato lumpuah. Bahaso Indonesianyo lumpuh nan aratinyo indak dapek bajalan. Sudahtu ado kato paunyi nan adolah kato panunjuak untuak urang juo. Yaitu urang nan karajo nyo manjago, mandiami suatu tampek. Karano kato sasudahnyo adolah rumah, mako kato paunyi tadi ditujuan ka urang nan karajonyo manjago rumah. Mako di barih nan katigoko mukasuiknyo adolah urang nan ndak bisa bajalan karajonyo manjago rumah. Dek karano nan lumpuah ko lah pasti indak bisa bajalan, sainggo jikok inyo dijadikan untuak paunyi rumah mako bisa dipastikan indak kamungkin urang nan lumpuah ko maninggakan rumah nan disuruah unyi samo nan lumpuah ko.

Salanjuiknyo di barih kaampek kato sasudah nan adolah kato kuaik. Bahaso Indonesianyo adolah kuat, yaitu banyak tanago kalua tibo di urang. Sasudahtu ado kato pambaok. Dalam bahaso Indonesia kato pambaok ko samo jo pembawa, yaitu urang nan mambaok sesuatu. Kato nan barikuik nyo adolah baban nan aratinyo barang nan barek, nan sulik dipikua. Jadi urang nan banyak tanago karajonyo mambaok barang nan barek. Salian untuak pambaok baban nan barek. Urang nan kuaik ko dijadikan kauntuak pambaok baban karano urang awak punyo harapan jikok nan kuaik nan mambaok baban tantu akan labiah banyak baban nan tabaok jikok dibandiangkan jo urang nan kuruih karempeang sarato indak batanago. Apolai bantuak e takah urang kamati bisuak sajo.

Di barih kalimo ado kato binguang sasudah kat onan. Binguang kalua dalam bahaso Indonesia samo jo bingung. Kato bingung atau binguang samo-samo manunjuak ka urang nan hilang aka atau indak tau apo nan harus nyo karajoan. Urang binguang bisa juo disamokan jo urang nan indak kurang cadiak. Sasudah tu ado kato disuruah-suruah. Kato dasar nyo adolah suruah nan aratinyo perintah. Disuruah-suruah mukasuiknyo diperintah-perintah untuak mangarajoan apo sajo. Jadi urang nan kurang cadiak karajo nyo diperintah untuak mangarajoan apo pun.Salain itu, urang nan binguang ko dipicayo dek urang awak indak akan manulak apo sajo nan disruahkan ka inyo. Urang binguang indak kamambantah apo karajo tu barek atau ringan. Pokok nyo asa bisa dikarajoannyo pasti dikakok dek nan binguang tu. Samantaro itu, kalau karajo tu diagaiahkan ka nan cadiak. Bisa jadi inyo ajak puloa awak seminar dulu untuak mambahas karajo nan kadikakok tu. Sainggo wakatu abih dek mamikiakan a nan kadibuek, bukan abih dek karajo nan lah dibuek

Barih terakhir ado kato cadiak. Dalam bahaso Indonesia samo jo kato cerdik yaitu capek mangarati, banyak aka. Cadiak di siko manunjuak ka urang nan banyak aka. Sasudahtu ado kato lawan. Aratinyo bisa ‘tandiangan’, ‘pasangan’,’imbangan’, atau juo ‘musuah’, ‘manantang’. Tapi kato lawan di sikolabiah tapek aratinyo ‘tandiangan, pasangan, atau imbangan’. Sasudah tu ado kato barundiang nan dalam bahaso Indonesia samo jo berunding. Aratinyo ‘mangecek atau mambahas sacaro mandalam suatu masalah’. Jadi di barih terakhir ko mukasuik nyo adolah urang nan banyak aka dapek dijadian pasangan atau tandiangan untuak mambahas suatu masalah sacaro dalam. Aratinyo bana, kok ka baiyo jo batido parakaro apo sajo kok dapek iyo jo nan cadiak, gadang harapan tatompang untuak bisa kadijadikan suluah jo arah untuak mambiak kaputusan tantang masalah nan diadoki tadi.

Sacaro kasaluruahan papatah patitih di ateh manunjuak ka baragam jinih urang. Ado urang nan buto, nan pakak, nan lumpuah, nan kuaik, nan binguang, jo nan cadiak. Bahaso manusia ko diciptakan baragam. Baragam pulo kalabiahan atau pun kakurangannyo. Kakurangan jo kalabihan ko bukan diliek dalam status. Karano status manusia ko dalam adat jo budaya urang Minang pun dianggap samo. Nan babeda ko adolah fungsi manusia tu sabagai individu. Sarupo lah dijalehan tadi, manusia ko ado kalabiahan jo kakurangan. Karano kalabiahan jo kakurangannyo, ndak bisa disamokan fungsi jo karajo nan diagiah ka urang tu.

Di papatah lah dijalehan kalua nan buto untuak paambuih lasuang. Bia pun ndak manampak, nyo bisa maambuih ka sagalo arah. Ndak pulo ado karusakan nan didapek karano karajo nan diagiahka nan buto tadi. Cubo kalua diagiah karajo malapehan badia. Akibaik nan buruak bisasa jo tibo. Mako diagiah karajo malapeh badia ko ka nan pakak. Matonyo lai manampak kama sasaran badia tadi. Dek karano pakak, inyon dak ka tagaduah dek bunyi badia tadi doh. Nyo bisa tetap focus manembak. Baitu sataruih nyo tuak nan lumpuah, nan kuaik, nan binguang, jo nan cadiak. Masiang-masiang diagiah fungsi jo karajo nan sasuai.

Di sisilain, papatah itu juo manyampaian sacaro tasirek bahasonyo satiok urang akan babeda-beda peran jo fungsi nyo dalam masyarakat. Mako ado nan karajo sabagai tukang, sabagai guru, sabagai tukang pukek, sarato banyaklai nan lain. Babedai tu juo karano kalabihan sarato kakurangan nan ado pado diri satiok individu. Karano itu pulo, di satiok diri awak indak pulo buliah mamandang ndak baguno urang lain. Atau mamandang randah nan lain. Satiok awak akan saliang mambutuhan. Buliah dibaliakan ka papatah di ateh. Dek karano lumpuah, dianggap sajo ndak ado gunonyo. Padohal, inyo bisa juo baguno dan batugeh untuak manjago rumah. 

Sacaro kasaluruhan, dalam papatah di ateh ado duo mukasuik nan dapek ditanggkok. Partamu adolah tugeh jo karajo nan diagiah ka satio kurang itu handaknyo disasuaikan jo kamampuan masiang-masiang. Kalua satiok urang diagiah tugeh nan sasuai, hasianyo pun akan elok. Tapi kalau ndak sasuai, mako nan buruak akan tibo. Karano itu, satiok urang ndak ado nan dianggap randah atau dianggap ndak baguno. Sadonyo bisa manjadi bagian penting dalam hiduk bamasyarakat.

Kaduo, papatah di ateh manyampaian bahaso satiok urang punyo kakurangan jo kalabiahan. Babeda-beda pulo urang nan ado di sakitar awak. Tapi bia pun babeda, alah sapatuiknyo dalam diri satiok manusia ado raso saliang maharagoi. Jan maraso labiah penting dan baguno dibandiang uranglain. Samantaro, manusia itu sacaro status sabananyo samo. Utamonyo di mato Allah. Mako, dalam papatah di ateh juo takanduang mukasuik supayo di satiok diri manusia ado sipaik saliang maharagoi dan ndak marandahan urang lain.


Wartawan : Eka Meigalia
Editor : bahren

Tag :# Langkan # Pepatah # Minang

Baca Juga Informasi Terbaru MinangSatu di Google News

Ingin Mendapatkan Update Berita Terkini, Ayu Bergabung di Channel Minangsatu.com