HOME LANGKAN CARITO

  • Senin, 12 Agustus 2019

ASA MULO DIPAKAINYO UANG JAMPUTAN DALAM ADAIK PARNIKAHAN

Carito
Carito

ASA MULO DIPAKAINYO UANG JAMPUTAN DALAM ADAIK PARNIKAHAN

 

Oleh Yerri Satria Putra

(Dosen Jurusan Sastra Minangkabau Universitas Andalas)

                                                            

Kito samo tau, bahwa adaik Minangkabau ko musahua jo falsafah Adaik nan Basandi Syarak, Syarak Basandi Kitabullah, artinyo sagalo macam peraturan nan barlaku di dalam adaik haruslah berdasarkan padoman sarato aturan agamo, nan diatur di dalam kitab agamo kito, Islam. Di sambuang pulo dengan kato “Syarak Mangato, Adaik Mamakai” iyo lah bantuak panegasan bahwa sagalo aturan ataupun ajaran nan ado di agamo kito, dipakai saluruahnyo di dalam adaik Minangkabau. Tamasuak di tradisi pernikahan, caro Islam juo nan dipakai.

Dalam ajaran agamo Islam, tata caro parnikahan dibagi atas 5 tahapan, tahap patamo, Kitbah, yaitu tahapan maminang. Di tahap ko, pihak laki-laki mandatangi keluarga pihak padusi, tujuannyo iyolah agar niaek untuak manikahi padusi tu di bari izinkan atau di restui dek urang tuo padusinyo. Selain itu, kitbah ko juo batujuan untuak manandokan bahwa padusi tu alah ado nan malamar, sahinggo sacaro Islam, nan padusi indak buliah manikah jo laki-laki nan lain, sampai urang tuonyo mambari jawaban atas kitbah nan lah datang. Tahap kaduo, yakni sholat Istikharrah. Tahap kaduo ko batujuan untuak memintak patunjuak Allah SWT ateh lamaran nan datang ka surang padusi. Biasonyo nan mangarajoan sholat istikharrah ko iyolah urang tuo padusi, karano mereka harus memberikan jawaban ateh lamaran nan tibo untuak anak padusinyo. Oleh kurano itu, urang tuo padusi dianjurkan untuak meminta waktu manjawaek lamaran kapado pihak laki-laki, lamonyo antaro 5 sampai 10 hari atau bisa jadi labiah, sampai Allah SWT mambarikan patunjuaknyo. Tahap katigo yakni, Aqad Nikah. Tahap katigo ko bisa dilakukan pabilo urang tuo padusi alah menarimo, atau mambari izin, atau marestaui lamaran pihak laki-laki. Kok indak ditarimo tantu indak buliah dikarajoan aqad nikah. Di tahap katigo ko, duo laki-laki mambacoan ijab qabul, yakni urang tuo laki-laki pihak padusi kapado laki-laki calon suami padusi nantun, nan disaksikan dek urang banyak dan disahkan urang banyak lo. Pabilo ijab qabul ko alah sah manuruik saksi nan banyak, mako, sakatiko itu pulo, alah sah pulo si padusi manjadi istri si laki-laki. Pabilo indak, mako pambacoan ijab qabul buliah diulang, sampai sah. Mako limbak nan dari pado itu, sasudah sah ijab sarato qabulnyo, mako dibacoanlah doa kepado Allah SWT dan makan sebagai wujud raso syukur atas lancarnyo acara parnikahan. Tahap ka-ampek yaitu, tahap walimah namonyo. Tahap iko lah nan dimaksuikan sebagai tahap baralek. Tahap walimah ko disasuaikan dengan kemampuan ekonomi keluarga mempelai. Bak kato bagindo rasulullah, “selenggarakanlah walimah meskipun hanyo menyembelih seekor kambiang”. Nan tahap tarakhir yaitu tahapan malam patamo. Di mano di tahapan ko, sepasang anak manusia nan alah diikat jo tali parnikahan dan sah manuruik aturan agamo, diwajibkan bersenggama, yakni malakuan hubungan intim bak suami istri.

Bantuak itulah ajaran agamo Islam mangatur caro parkawinan. Ajaran Islam itu pulo nan disarikan di dalam adaik Minangkabau. Itulah makonyo di dalam adaik Minangkabau ko ado pulo caro maminang, sebagai caro patamo nan diajarkan di dalam agamo. Pai maminang makasuiknyo adolah samo jo tahapan kitbah di dalam ajaran Islam. Di mano di tahap iko, seorang laki-laki pai ka rumah urang padusi untuak malamar. Lalu tahap kaduo yakni sholat istikharrah. Urang saisuak selalu mangarajokannyo pabilo ado urang laki-laki malamar anak gadihnyo. Ditambah pulo jo maresek malah. Maresek makasuiknyo mamastian status laki-laki nan malamar, apokoh perjaka, atau duda, atau alah babini bakaluarga.

Sasudah tahap maminang, kok lai di tarimo pinangan pihak laki-laki dek pihak padusi, mako diadokanlah caro maninjau hari jo maninjau jarak. Di caro nan katigo iko, duo urang keluarga, keluarga nan laki-laki jo keluarga nan padusi bakumpua mambuek kato mupakaik, guno manantuan hari baiak tanggal baiak untuak parnikahan nan elok dipabuek. Samantaro itu, maninjau jarak makasuiknyo mangukua jarak antaro calon suami jo calon istri. Kok lai dakek, samisal dakek imannyo, dakek adaiknyo, dakek perilakunyo, mako sananglah kaum nan laki-laki manarimo padusi nan jadi istri kemenakannyo, kok jauah jaraknyo, samisal burak imannyo, buruak parangainyo, buruak adaik istiadatnyo mako tak namuah urang sakampuang manarimonyo, cacek malah nan ado. Kebiasaan maninjau jarak ko ado dek karano di dalam Islam diajarkan bahwa “Wanita-wanita yang tidak baik untuk laki-laki yang tidak baik, dan laki-laki yang tidak baik adalah untuk wanita yang tidak baik pula. Wanita yang .baik untuk lelaki yang baik dan lelaki yang baik untuk wanita yang baik.” Di dalam surah An Nur ayaik 26 tatulihnyo.

Indak ado nan dibabuek ddalam caro maninjau jarak tuh, cukuik Sadah syaraiknyo. Sadah di dapek dari Tuanku, alim ulama nan batuah dalam nagari, Urang nan tinggi makrifatnyo, nan batua keceknyo, nan dakek jo Tuhan. Sadah dibao dek pihak laki-laki ka rumah pihak padusi katiko akan dilakuan caro maninjau hari. Kok ado 3 sampai 4 kali musyarawah kaduo niniak mamak dilakuan, indak ado parubahan kapado Sadah nan dibao, mako mufakaiklah niniak mamak pihak laki-laki tuak manarimo padusi calon istri kemenakannyo. Tapi bedo kalau Sadah mangalami parubahan, ratak misalnyo, niniak mamak laki-laki bamufakaik tuak mambatalkan lamaran cako.

Setelah caro maninjau hari jo maninjau jarak dipabuek, ateh mufakaik niniak mamak kaduonyo, mako batimbang tando pun diadokan, caro ko iyolah caro keampek. Batimbang Tando makasuiknyo adolah batunangan bak kato rang kini. Tunangan tuh indak lamo doh, ndak lo sampai batahun doh, cuma sampai hari aqad nikah sajo. Batimbang tando tuh gunonyo untuak maikek janji kaduo pihak supayo taguah jo rundiangan nan alah diputuskan pado maso maninjau hari.

Adopun caro salanjuiknyo, yaitu maanta siriah, jo babako-babaki sabananyo adolah kearifan dari niniak mamak sajo nyo. Sambia manunggu hari nan lah ditantukan, dan supayo indak taputuih silaturrahim kapado keluarga besar kaduo pihak, makonyo diadokan kegiatan maanta siriah, jo babako-babaki. Di caro iko, kaduo mampalai mengunjungi rumah keluarga, saudara sarato niniak mamak kaduonyo. Mamparkenalkan calon masiang-masiang sambia meminta restu dari mereka.

Tibolah hari di mano aqad nikah akan dilangsungkan. Agar parnikahan iko indak marusak tatanan adaik Minangkabau nan lah tasusun, mako dek niniak mamak disepakatilah bahwa setelah menikah, laki-laki lah nan tingga di rumah padusi. Mako itu, dilakuanlah caro manjampuik marapulai. Caro manjampuik marapulai adolah simbol tagaknyo adaik Minangkabau. Di dalam adaik Minangkabau alah diatur bahwa padusi Minang adolah limpapeh rumah nan gadang, umbun puruak pegangan kunci mako sagalo urusan manyangkuik harato pusako, tanah ulayat kaum adolah tangguang jawab padusi. Gadangnyo tangguang jawab padusi tuh, mambuek inyo indak bisa jauah dari kaumnyo, sahinggo inyo indak bisa mangikuik suaminyo, makonyo suami nan tingga di rumah gadang istrinyo.

Sasampai di rumah gadang calon istrinyo, pihak laki-laki disambuik oleh niniak mamak keluarga padusi. Penyambutan iko dikenal dengan namo panyambutan rumah nak daro. Lalu setelah itu barulah di adokan aqad nikah nan tata caronyo sasuai dengan nan diajarkan dalam agamo Islam. Setelah aqad nikah barulah sah kaduo mampalai menjadi sepasang suami istri.

 Caro-caro parnikahan nan diurai di ateh tuh nan pokok dilakuan di dalam adaik Minangkabau. Kok dicaliak dan ditimbang, caro-caro pernikahan adaik Minangkabau ko lah sasuai sadonyo jo ajaran agamo Islam. Indak ado satupun nan maleset. Lah jalan katantuan syarak mangato-adaik mamakai tuh.

Tatapi ado di satu daerah di Minangkabau koh di dalam caro parnikahanyo mamakai pitih jamputan. Pitih jamputan makasuiknyo adolah sajumlah uang nan dibarikan oleh pihak padusi kapado pihak laki-laki sebagai upayo keluarga padusi untuak maminta persetujuan niniak mamak keluarga laki-laki agar marastui kemenakannyo manikahi padusi calon istrinyo itu. Nan labih anehnyo pulo, kebiasaan ko muncul di daerah nan paliang banyak ulamanyo, daerah nan dianggap asa mulo bakambangnyo agamo Islam di nagari Minangkabau. Kan ndak mungkin tuh.

Antah kajadian ko sabana tajadi atau hanyolah carito lapau sajo, indak jaleh statusnyo. Tapi bak itu, izinkanlah ambo maurai caritoko sabagai pambandiang dari curito-curito nan lain nan ado salamo ko soal asal mulo pitih jamputan dipakai dalam adaik parnikahan. Caritonyo bantuak ko, kebiasaan mamakai pitih jamputan dalam tradisi parnikahan ko muncul alun lamo pulo, sakitar 60 atau 70 taun nan lampau. Kito sabuik sajolah inyokoh sabagai Karuddin, kemenakan dari Alim Dt. Nan Tungga. Pado suatu katiko, tibolah Karudin di rumah Alim Dt. Nan Tungga, mamaknyo tuh. Di layangkan dek Karuddin parundiangan jo mamaknyo bahwa inyo taragak manikah jo Siti Umarroh anak dari Bandaro Putiah, kemenakan dari Lapa Dt. Rang Kayo. Apo kato Alim Dt. Nan Tungga kapado Karuddin, “alah ang pai ka rumah rang tuo padusi tuh?”, dijawaik dek Karuddin “Alah angku, duo hari nan lewaik”. Batanyo baliak Alim Dt. Nan Tungga “Tu apo jawaik Bandaro Putiah?” manjawaik Karuddin “Dipulangkan baliak ka ambonyo angku”. Tamanuanglah sasaat Alim Dt. Nan Tungga mandanga jawaik demikian. “Lah tuh, saba sajolah, kito tunggu sajo dulu, dalam duo tigo hari ko”. Mandanga kato bak itu, pulanglah Karuddin maninggakan rumah mamaknyo. Sehari, duo hari lah lewaik, di hari katigo pun demikian, indak ado kabar berita dari Bandaro Putiah, indak pulo ado jawaban dari Lapa Dt. Rang Kayo. Binguanglah Karuddin, indak tantu ka baa lai. Tatapi di hari kalimo, tibo utusan dari Bandaro Putiah ka rumah Karuddin, manyampaian pasan bahwa apak Siti Umarroh lah mambari izin kapado Karuddin tuak manikahi anaknyo. Gadang ati Karuddin mandanga kaba nan datang, basorak nyo sakancang-kancangnyo, tadanga dek urang kampuang, lah manjadi barito pulo dalam nagari, viral cando rang kini. Mandanga kaba ditarimonyo lamaran Karuddin dek Bandaro Putiah, barangkeklah Alim Dt. Nan Tungga ka tampek Tuanku Kalidi [urang kiramaik dalam Nagari, ulamo gadang nan batuah, apo keceknyo banyak batuanyo] tuak maminta Sadah, guno maninjau jarak Siti Umarroh. Singkat cerito, dek Tuan Kalidi, dibarilah Sadah nan diminta Alim Dt. Nan Tungga. Sadah babungkuih jo kain hitam, tuak dibao ka rumah rang gadih nan ka dipasuntiangan. Bisuaknyo, barangkeklah Alim Dt. Nan Tungga, basamo Lenggang Sutan Duano dan Dt. Putiah ka rumah Lapa Dt. Rang Kayo guno maninjau ari parnikahan. Indak babarapo lamo, tibolah mereka di rumah gadang, disambuik dek Lapa Dt. Rang Kayo, Bandaro Putiah, Dubalang, Malin, Jo Marah, langkok sadonyo keluarga dari Siti Umarroh hadir di rumah gadang tuh.

Naiak lah Alim Dt. Nan Tungga, basamo Lenggang Sutan Duano dan Dt. Putiah ka ateh rumah gadang. Lalu duduaklah mereka di dalam rumah gadang tuh. Dek Alim Dt. Nan Tungga, Sadah dilatakkan dimukonyo dan dibuka pambungkuihnyo. Singkat carito, dimulailah parundiangan maninjau ari antaro ke dua belah pihak. Hari tu alun dapek kato mufakaik, dek hari samakin sanjo, minta izinlah Alim Dt. Nan Tungga kapado tuan rumah tuak pulang dan bajanji akan barulang bisuak tuak malanjuikkan parundiangan. Mako dibungkuih kembali Sadah jo kain hitam, dan dibao pulang basamo Alim Dt. Nan Tungga. Bisuaknyo samo juo caritonyo, hinggo limo hari banyaknyo dilakuan parundiangan mantun. Di hari kalimo, katiko parundiangan sadang balangsuang, tibo-tibo, ratak Sadah nan ado di muko Alim Dt. Nan Tungga. Mancaliak kajadian cako, takajuiklah Alim Dt. Nan Tungga, basarto Lenggang Sutan Duano dan Dt. Putiah. Sirah muko katigonyo, naiak darah ka kupalo. Di sabuik salam panutuik dek Alim Dt. Nan Tungga, jo parmintaan maaf, supayo indak usahlah dilanjuikkan rundiang cako. Sugiro tu, baranjak katigonyo tuak maninggaan rumah gadang Lapa Dt. Rang Kayo. Mancaliak Alim Dt. Nan Tungga sabana berang, tagaklah Bandaro Putiah mancubo manahan kabarankatan Alim Dt. Nan Tungga. Di pintu lah tagak pulo Dubalang maalangi Alim Dt. Nan Tungga maninggaan rumah gadang. Mancaliak itu, batanyolah Alim Dt. Nan Tungga kapado Lapa Dt. Rang Kayo “Oi, angku, apo hal angku manahan kapargian wak den kini” manjawaik Lapa Dt. Rang Kayo “Saba angku, sagalo masalah eloklah kito parundiangan hinggo salasai, agar indak ado cacek di antaro kito kasadoe”. Manjawaik Alim Dt. Nan Tungga “Oi angku, parundiangan alah salasai, alah kito dapek patunjuak dari Tuhan Allah, alah ratak Sadah nan dibao, alah tantu dek den jarak antaro kaduonyo”. Manjawek Lapa Dt. Rang Kayo “Iyo angku, kito akui kito basalah, indak pandai manjago anak gadih, dipabiakan sajo nyo dalam pargaulan, sahinggo tajadilah hal nan batentangan dalam ugamo. Tapi kok buliah den maminta, iyo Karuddin nan katuju dek den tuak manjadi laki dari Siti Umarroh.” Mandanga kato bak kian, manjawaiklah Alim Dt. Nan Tungga “Oi angku Dt. Rang Kayo, indak mungkin kemenakan den, den pabiakan nyo manikahi Siti Umarroh, padusi nan lah maninggaan ajaran ugamo kito, jauah budi pekertinyo, ndak samo adaiknyo jo kito. Cacek malah nan akan kami tarimo”. Manjawaik pulo Lapa Dt. Rang Kayo “nak baitulah angku, kok ado parmintaan angku supayo Karuddin dapaek manjadi laki bagi Siti Umarroh, insyaallah kito akan panuhi”. Sagalo upayo dilakuan oleh Lapa Dt. Rang Kayo supayo tajadi parnikahan antaro anak kemenakannyo. Dek Alim Dt. Nan Tungga, mancaliak inyo indak punyo banyak pilihan, indak lo bisa maninggaan rumah gadang, kurano di pintu lah tagak dubalang maalangi langkahnyo, dibueklah syarat kapado Lapa Dt. Rang Kayo agar Siti Umarroh bisa balaki jo Karuddin. Syaratnyo yakni sajumlah pitih. Pitih nan diminta indak saketek jumlahnyo tapi banyak dengan harapan Lapa Dt. Rang Kayo indak bisa mamanuhinyo. Tapi dek karano Lapa Dt. Rang Kayo ko adolah urang bapitih, urang kayo gadang dalam nagari, sawah bukan main lawaehnyo, ameh indak saketek jumlahnyo, mako satujulah Lapa Dt. Rang Kayo, namuah inyo mambarikan sajumlah pitih kapado Alim Dt. Nan Tungga, dengan parmintaan lainnyo, yakni cacek Siti Umarroh jan disabuik-sabuik ka rang kampuang. Dek Alim Dt. Nan Tungga, pitih cako dibarikan sabagian kapado Lenggang Sutan Duano dan sabagian pulo kapado Dt. Putiah, sakalian inyo bapasan supayo manjago amanah dari Lapa Dt. Rang Kayo.

Itulah sugiro curito asa mulo kebiasaan mambarikan uang jamputan dilakuan dalam adaik parnikahan di daerah dalam nagari Minangkabau. Curito ko ambo dapeki dari urang-urang tuo kito. Batua salahnyo, paralu lah diteliti labiah mandalam. Tapi dari curito ko kito bisa ranuangan satu hal, jikok ditaruihan kebiasaan mantun, secara indak langsuang samo sajo kito alah mangakui bahwa nak gadih kito tuh alah bajarak jo kito, kan. Pasan panutuik tulisan ko, pakailah apo nan dikatoan di dalam syarak, tapi adaik kito kan Adaik Basandi Syarak, Syarak Basandi Kitabullah, apo nan dikatoan dalam syarak, dipakai dalam adaik.


Wartawan : Yerri Satria Putra
Editor : Bahren

Tag :# Langkan # curito #minang

Baca Juga Informasi Terbaru MinangSatu di Google News