Hukum Piciak Jangek

Hukum Piciak Jangek, Sakik di Awak Sakik Dek Urang

Lamak Dek Awak Katuju Dek Urang

Oleh: eka Meigalia (Dosen Sastra Minangkabau FIB Unand)

Duo papatah di ateh sabananyo iyolah duo papatah yang tapisah. Mukasuiknyo indak harus dipakai basamo kaduonyo. Ado yang mamakai barih di ateh sajo, ado juo nan di bawah sajo. Sabananyo nan acok tadanga jo dipakai adolah nan barih kaduo, lamak dek awak katuju dek urang.

Ado sabab makonyo duo papatah ko dibahas pado wakatu kini ko. Akhia-akhia ko samakin banyak kajadian nan indak lamak di sakitaran awak. Antaronyo konflik di Papua sarato demo mahasiswa manulak RUU KUHP jo RUU KPK. Dan papatah nan disabuik di ateh sabananyo sangaik sasuai dipakai dan bakaik jo kajadian-kajadian tu.

Barih partamo dimulai jo kato hukum. Kato hukum pado dasarnyo dapek bararti ‘paraturan nan maikek, undang-undang, kaputusan, atau katantuan nan lah pasti misalnyo takaik alam’. Dalam hal iko, kato hukum nan dimukasuik iyolah nan bararti ‘katantuan nan lah pasti tantang alam atau nan ado di sakitar awak’. Misalnyo api lah pasti angek, ado api pasti ado asok, atau aia nan pasti mambasahan. Sadangkan dalam papatah di ateh, katantuan itu adolah katantuan nan takaik jo piciak jangek.

Piciak samo jo cubit dalam bahaso Indonesia. Aratinyo ‘manjapik jo ampu jari sarato jari tunjuak’. Nan dijapik di siko adolah jangek. Jangek ko samo jo kulik, baiak itu di binatang atau di manusia. Yaitu nan mambaluik tubuah paliang lua. Iko balaku untuak manusia. Kalau untuak binatang ado pulo nan dibaluik bulu di lua kulik tadi. Tapi baiak itu manusia atau binatang, kaduonyo samo punyo kulik atau nan disabuk jangek. Kalau lah jangek atau kulik ko nan dipiciak, ondeh…tabayang sakiknyo. Karano itu di papatah di ateh dilanjuikan jo sakik di awak sakik dek urang.

Sakik ko adolah ‘raso nan indak nyaman dari tubuah’. Raso nan indak nyaman ko bisa dari nan biaso sajo atau bisa ditahan, sampai nan sabana indak tatahan lai. Kalau nan lah sabana indak bisa ditahan, bisa manangih marauang awak dibueknyo. Apokah dipiciak jangek bisa mandatangan sakik? Sangaik bisa. Makonyo kalau amak-amak berang sampai mamiciak anaknyo, nan anak biaso takuik maulang karajo nan salah tadi. Ado pulo nan baru ka dipiciak lah mararau manangih mintak ampun. Baitu pulo piciak nan indak manyakik. Lai ado juo kalau tanago nan dipakai untuak mamiciak indak banyak. Itu nan disabuik piciak sayang. Ndak sakik saketek juo.

Takaik jo papatah di ateh, nan disabuik hukum piciak jangek adolah raso sakik nan dirasoan katiko dipiciak. Kato awak mukasuiknyo adolah diri masiang-masiang satiok individu, dan urang adolah manusia nan di lua individu tu. Untuak tau sakik atau indak rasonyo dipiciak, cubo dulu mamiciak jangek awak surang. Kalau sakikn mako sakik pulo dek urang. Kalau ndak sakik dek awak, mako dek urang indak pulo akan sakik salamo kareh piciaknyo saitu juo dikarajoan ka urang. Jan lunak mamiciak diri surang, bakarehan ka urang. Mako hukum piciak nan disabuik di papatah tu ndak balaku.

Papatah salanjuiknyo nan ado di barih kaduo adolah lamak di awak katuju dek urang. Samo-samo ado kato awak jo urang. Salain itu, ado kato lamak jo katuju. Lamak aratinyo adolah apo-apo nan manyanangan. Bisa lamak ko, takaik nan dirasoan dek lidah (makanan), bisa raso nan ado di badan, bisa juo ka raso nan ado di hati atau suasana di sakitar. Nan jaleh apo-apo nan lamak adolah apo-apo nan manyanangan. Baiak manyanangan sacaro fisik atau manyanangan sacaro mental (pikiran, parasaaan).

Barikuiknyo kato katuju. Arati katuju jikok dicari di Kamus Bahaso Minang samo jo kato gemar dalam bahaso Indonesia. Aratinyo ‘sanang atau suko bana’. Jadi apo-apo nan dapek manyanangan baiak itu taradok fisik atau mental, satiok individu akan katuju. Sanang taradoknyo. Mako arati papatah lamak dek awak katuju dek urang adolah apo nan manyanangan ka diri awak, urang lain juo akan manyukoi itu pulo. Baik itu makanan, suasana, atau parasaan.

Inti dari duo papatah di ateh sabananyo adolah manyatoan kalau apo nan ka manyakikkan ka diri awak, di urang akan sakik pulo. Baitu pulo tibo nan manyanangan ka diri awak, tibo di urang sanang jo suko lo nyo. Istilahnyo katuju. Iko hubungannyo adolah raso jo pareso.

Raso pado hakikaiknyo adolah apo-apo nan bisa diukua jo parasaan. Sakik jo sanang tu bisa diukua jo parasaan. Awak mamakai raso-raso tadi untuak maukua apo nan mandatangan sakik jo sanang ka awak, tantu akan mandatangan sakik atau sanang pulo ka urang lain. Sadangkan pareso adolah maukua badasarkan alua jo patuik. Apo nan sasuai atau nan ndak sasuai, apo nan patuik jo nan indak patuik sasuai jo hukum nan balaku di masyarakat.

Katiko satiok individu manggunoan raso jo pareso ko dalam batindak, mako konflik-konflik sosial sabananyo dapek dihindaan. Wak ukua baliak ka diri awak jikok nio mangarajoan suatu hal. Karajo tu lai dapek mandatangan sanang ndak ka diri awak surang. Atau sasuai ndak karajo awak tadi jo aturan nan balaku.

Nan tajadi akhia-akhia ko adolah sipaik egois. Mamikian diri surang. Kok sakik dek urang, nan paralu dek awak sanang. Kok ndak katuju dek urang, nan paralu dek awak lamak. Apo nan taraso, nan dipikian, sabuik sajo. Sakik hati atau indak urang dek kato-kato awak, ndak dipikian. Iko salah satunyo manjadi sabab konflik di Papua. Dari sakik hati, baujuang jo saliang manyakiti sacaro fisik. Cubo kalau hukum piciak jangek nan dipakai. Kalau tibo di awak nan dilukoi hatinyo, tantu rasonyo sakik pulo. Alun lai tibo mamakai fisik untuak manyakiti urang. Indakkah ado tapikia kalau tibo di awak nan dibuek sarupo itu, baa rasonyo. Sakik, badarah-darah, sampai kahilangan harato jo sanak sudaro.

Tibo di demo mahasiswa baitu pulo. Hal iko ndak akan tajadi jikok undang-undang nan dibuek tadi dianggap lai lo lamak ka rakyat. Ndak lamak ka pejabat sajo. Karano prinsip lamak di awak katuju dek urang tadi indak dipakai, mako urang manjadi rusuah. Akhianyo demo tajadi di mano-mano. Bahkan ujuangnyo ado nan sampai dirawat, maningga, sampai rusaknyo fasilitas umum nan ado. Banyak karugian nan ditarimo.

Jadi, pado dasarnyo nan dituntuik dalam hiduik bamasyarakaik ko adolah raso jo pareso tadi. Sasuai jo papatah nan disabuik di ateh. Jikok raso jo pareso iko dipakai, konflik-konflik social dalam bamasyarakaik dapek dihindari. Baiak itu ketek atau gadang sakali pun.