Legenda Tupai Janjang (Bagian I)

Legenda Tupai Janjang (Bagian I)

Oleh: Ike Efrita*

Ado sabuah kampung nan banamo kampung Gumarang , kecematan palembanyan , kabupaten agam. Dima kampuang ko mampunyo carito nan banamo tupai janjang. Nan ka awak caritoan dibawah ko , untuang untung adolah dapek ilmu agak sakaetek dari carito ko. Tapi banyak anak mudo jaman kini nan ndak tau jo carito ko , karono ndak ado urang nan mancaritoan lai .ikolah carito nyo

Ado sabuah kampuang hiduk lah sapasang suami istri , inyo urang nan tapandang dalam kampuang tu. Nyo baduo ko tasabuik jo urang nan elok dalam kampuang tu , nan banamo rajo basa jo siti manih.mampunyoi parak laweh. Rajo basa jo siti manih lah lamo hiduik baduo , tapi apolah kadayo siti manih alun juo mandapek katurunan lai doh .siti manih hampia putui asa dek karano alun ado mandapek anak.

Pado wakatu pagi tu , rajo basa handak nak pai ka parak nyo sambia mancaliak apo nan alah tajadi di paraknyo salamo nyo ndak pai ka sianan , siti manih tibi -tibo nak nio pai kaparak lobaa kato rajo basa , diak uda pai ka parak lu..... , manjeweklah siti manih dari biliaknyo , uda denai nak pai pulo lah kaparak tuu lah lamo denai ndak pai , pado duduak bamanuang sajo denai dirumah ko da (baak kecek siti manih ).pailah wak ee badu kaparak tu , ndak lamo bajalan dari rumah manuju kaparak .di jalan nanmpak lah saikua tupai nan balari -lagi di ateh batang kayu , siti manih mancaliak an tupai tu sambia bajalan “andeh .... sanang bana tupai tu nanpak ee mah , ”. Tayato ndak dikana dikana dek siti manih , muncung nyo talompek katiko mancaliak tupai tu “aden nak inyo bana saurang anak , bialah anak tu cando tupai nan bajalan tu”.kecek nan talompok tu ndak tapikia dek siti manih dek karano putuih asa tadi.manjaek lah rajo basa “apolah kato adiak ko , ndak patuik bakato cando itu bana , bak kato papatah muluikdi jago lisan di paliharo. Lah sampai di parak tu rajo nasa lansuang bakarajo.Wakatu lah patang , siti manih maa imbau rajo basa untung baliak pulng “oii uda pulang lah wak lai santai lai hari ka sanji lai da” , rajo basa bajalan manuju siti manih , ”andeh iyo mah , ndak takana ee hari lah kasanjo pulo , peklah pulang wak lai .

Malam pun tibo rajo basa istirahaik malapehan panek nyo , rajo basa barasiaan dalam rasiannyo tuu ado urang nan mangecek , ”tuan .... rajo basa , apo nan di tunggu -tunggu salamoko santalai katibo” dek mandangga kato tu tasintak lah rajo basa dalam lalok nyo tu tapikia lah dek nyo apao nanyo disampaia dalam barasianyo tadi tu“apolah arti ee barasian denai tadi malan yo ?”.

Wakatu subuah rajo basa lah tajago sambaia tamanauang apo mimpinyo tadin malam , mancaliak rajo basa tanamanung siti manih batanyo sambia malataka kopi nyo , ”oii uda apao nan uda manungaan di pagi -pigi ko bana? Kecek siti manih ka rajo basa. Dijawek eelah tanyo siti manih ko dek rajo basa , ”mode ko diak , kapatang malam uda bamimpi buruak ado saugang mangecek , bak kecek nyo , tuan rajo basa apo nan ditungu -tungu salamoko santai katibo “ , itu nan mambuek uda tamanuang mamikian barasiantu diak. Mandanga carito rajo basa siti manih hanyo bakato”itu hanyo bungo tidua uda“. Mandangga kato siti manih nan mode tu agak tanang lah katiak hatinyo raso basa.indak bara lamo sasudah tu , siti manih jatuah sakik , tapi sakik nan indak cando biasinyo , makan ndak basalero , inyo nio makan buah nan lah didigik dek tupai. “adik denai siti manih apo nan lamak dek salero , nasi nan lah balatak an ndak panah dimakan , jan kan kadimakan di caliak se ndak adoh .”siti manih manjawek kato rajo basa jo suaro lambek , ”oi uda denai , ndak tau baa denai kini doh , denai hanyo nio makan buah nan lah jatuah sarato nan alah digigik tupai da , itu nan lai kalamak raso ee kini da “ .indak pikia panjang rajo basa mancarian apo kandak siti manih tu , dek mancaliak sakik siti manih nan cando iko rajo basa tapikia mancari urang untuak maubek an siti manih. Mancaliak siti manih sarupo itu dicari ee lah urang nan pandai maubek an siti manih dek rajo basa baa kecek urang nan maubek an siti manih , ”andeh tuan rajo basa sakik siti manih ko mambawok baruntung , sakiknyo ko iyolah sakik maganduang.Mandangga kato dari urang nan maubek an siti manih Baa lah kasanag nyo hati rajo basa jo siti manih mandanga kaba nan elok ko , “alhamdulilah , ya alah , akhia nyo denai punyo anak juo , jadi iko arti mimpi denai nan lapau tu.. Sagalao urang kampuang tau jo kaba tantang siti manih tu.

Waktu nan di nanti -nantia dek rajo basa jo siti manih lah tibo , siti manih lah sakik -saki tando kamaliahan , rajo basa manyuruah urang jago gadang mancari dukun baranak sacapek nyo “woii rang jago gadang , kamarih rang jago capek , tolong jampuik ataucari dukun baranak , dek sabauk siti manih kamalahia an lai .” rang jago pai mancari dukun baranak tu sacapeknyo ndak bara lamo sasudah tu , rang jago tibo dirumah mambawok dukun baranak tu.“ tuan denai rajo basao , ikolah urang dukun baranak tu , lah denai imbau nyo tadin “. Dek dukun baranak tu lah tibo lansuang nyo pai katangah (kamar) siti manih , rajo basa lah cameh -cameh manunggu lahia anak patamunyotu nyo tu. Tapi apo nan tajadi dukun baranak tu takajuik apa nan nyo caliak “ andeh tuhan baa mode ko nan tajadi “ , dek dukun baranak tu takajuik mancaliak .tayato anak na lahia iyolah saikua tupai . dek mandanga tu siti manih mintak mancaliak nakanyo tu , “maa anak denai tu tek , bia denai caliak buruak rupo anak deanaia tu “. Diagiah elah anak nyotu kasiti manih , dukun baranak tu lansuang kalua dari tangah siti manih bak cando urang nampak hantu , batanyo lah rajo basa ka dukun tu “baa tek , lai salamaik anak denai lahia tek” dek mancaliak rupo wah dukun baranak tu nan mati katakuikan .manjawek lah dukun baranak tu tapatah patah nyo mangecek “la...lai tua , lai.. salamaik anak tuan”. Dek indak saba lansuang lah rajo basa masuak katangah siti manih untuak mancalaik anak nyo tu. Tapi apolah kadayo rajo basa sasudah mancaliak nyo , anak nan lahia iyolah saikua tupai.dek motu rajo basa ndak tau apo buah kadikatoan dek nyo mancaliak keadaan nan sarupo iko. Rajo basa ndak talok mancaliak anaknyo saikua tupai “andeh tuhan apo nan tajadi kini ko , baa kok anak den saiku tupai , apo bana salah denai ko , sahinggo tajadi nan mode ko , kamalah muko ka disuruak “. Baitu putuih asa nyo rajo basa mancaliak anaknyo saikua tupai , nan siti manih , ”woi.. uda denai manga sarupo itu bana uda mangecek , siapun inyo bantuk tupai na inyo , nan inyo anak awak juo nyoh uda , biaa pun cando nyo saikua tupai nan denai tatauk mangadang anyo sarupo anak denai surang biapun cando nyo nan mode ko kin...i!!”.Siti manih batekaik baa pun cando anak inyo tu, nan inyo tatauk mangadangan an anak nyo tu bak cando biaso mandeh mangadangan anak nyo tu.Mandanga siti manih mangecek nan mode tu , rajo basa hanyo aninag sajo dek karano istrinyo nan lah batekaiak sarupo itu , rajo basa manahan malu , jo gunjiangan urang sabaliak kampuang. Nan siti manih mangadang anak nyo tu jo kasiah sayang bak cando anak nyo , indak nyo padulian apo kato urang kampauang ka inyo.

Rajo basa ndak tau muko ka di andok an ka masayarakaik.hari samakain hari anak nyo ko tumbuah sarupo marupoi tupai , makin lamo makin bayak ulah nyo dek karano inyo saikua tupai, lah habih isi parak urang dikamanyo dek mancaliak mode tu rajo basa hanyo bisa basa mancaliak nyo. Anaknyo ko samakin hari samakin baulah parangai nyo , sado isi parak inyo jo urang kampuang habih di makan nyo sadonyo dek tupai tu , malopek bakcando tupai samakin hari samakin manakah parangai tupai ee.mancaliak parangai anak nyo ko , rajo basa alah abih saba mancaliaknyo “siti manih , cubo kau caliak parangai anak kau tu... abih sagalo isi parak dek ulah inyo , kok isi parak wak ee nadak baa doh , ko isi parak urang iyo pulo nyo jatuah an , paniang den mancaliak parangai anak ko”. Jo saba siti manih mananang an rajo basa “ hmmm basa jo lah uda , namo ee paja kaciak , biaso ee kalau ee kuleneng da dek karano nyo sdang asiak baru pandai baa main”. Mandanga kato -kato siti manih nan mode tu rajo basa ndak tahan mancaliak anak nyo nan sarupo iko. “ siti manih , ndak kau calaiak apao nanyo buek , kau talampau mammanjoan nyo bana , ndak abih akak den mancalaiak ee doh”. Laki bini ko acok basalisiah paham sajak mandapek anak tuu , karano surang mamberang anak tu , nan surang lai mambelanyo. Kok di caliak parangai tupai ko samakin hari samakin manjadi -jadi paranggai ee. Jadi nyo tibolah wakatu malu pado rajo basa mancaliak ulah paranggai anak nyo tuu , dulu nyo malu mampunyoi anak tupai , nan kini labiah malau lai karano anak nyo ko mambueak mambuek parak urang lain ancua. Satiok rajo basa mamberangan tupai tu , siti manih tatauok sajo mambela nyo. Dan akhia nyo rajo basa ampia putuih asa mancaliak nyo jo bini nyo satioak hari bacakak den anak tupai tu.

Pado wakatu pagi hari nyo , rajo basa mintak ijin ka bini nyo untuak mambawok tupai bajalan -jalan ka rimbo “oii siti manih , ado taniak nak maajak tupia janajng pai ka rimbo , untuak mancaliak , supayo nyo tau jo alam tabukak , ndak di siko ee doh” bak kato rajo basa ka siti manih. Ndak di pikia panjang dek siti manih , inyo manyuruah laki jo anak nyo tu pai karimbo gadang. Pai lah kaduo nyo tu pai bajalan ka rimbo , jiko tupai tu panek bajalan nyo pai malompek -lompek dikayu , kok lah panek lo nyo malompek -lompek , nan inyo naiak kaateh kuduak rajo basa.tibolah wakatu tangah hari , kaduo nyo lah maraso panek , baistirahaik lah waee badua dakek sabuah mato aia di tangah rimbo tu. Makan lah nyo badua nan di bukuih an dek siti manih tadin pagi. Saleh istirahaik kaduo nyo malanjuikan pajalanannyo tuu. Ndak dikana hari lah tibo sanjo , rajo basa jo anak inyo tu alah bajalan jauah di rimbu tu. Pado katiko tu rajo basa manggecek lah ka tupai tu , apo tujuan nyo mambawok anak nyo tu ka rimbo ko. “ang iyolah anak den nan surang nyoh , tapi den indak talok mancaliak parangai ang nan mode ko doh , jo manangguang raso malu nan den hadok ii salamo ko , hampia satiok hari urang kampuang tibo karumah , mamintak ganti rugi dek karano ulang ang tu.nan kini caro nan elok iyolah ang den tinggaan disiko lai baa pun caronyo.” Baak keceh rajo basa ka anak nyo tu. Mandangga kato ayah nyo tuu , tupai han yo bisa aning sajo, dan ndak lamo kamudian balinan lah aia mato anak nyo tu.(basambuang…)

*Mahasiswa Jurusan Sastra Minangkabau FIB Unand