HOME LANGKAN CARITO

  • Minggu, 29 September 2019

Bujang Sambilan

Carito
Carito

Bujang Sambilan

Oleh: Fitri Sri Nengsih*

 

            Dalam sabuah nagari hiduik kaluarga nan baradiak kakak sapuluah urang, sambilan laki-laki dan ado ciek adiak  padusi. Urang kampuang biasonyo maimbau jo imbauan Bujang Sambilan. Kasapuluah kakak baradiak ko antaronyo Bayua, Malintang, Kukuban, Kudun, Galapuang, Balok, Batang, Bayang, dan laki-laki nan paliang ketek banamo Kaciak. Samantaro adiak padusinyo banamo Siti Rasani, di pangia Sani. Urang gaek laki- laki  anak-anak iko lah lamo maningga, sajak Si Bungsu nan padusi ko lai. Ndak lamo sasudah itu maningga lo urang tuo nan padusi karano dek dikanaian urang.

            Kasapuluah badunsanak ko tingga di rumah gadang paninggalan kaduo urang gaek nyo. Untuak mamanuhi kabutuhan hiduiknyo, anak-anak ko bakarajo samo mangarajokan sawah jo parak nan ditinggakan urang gaek nyo. Anak-anak ko lah lihai dalam bakarajo dek samaso urang tuo nyo hiduik, inyo-inyo ko rajin manolong rang gaek nyo ka sawah maupun ka parak.

            Sajak ditinggakan urang gaeknyo, anak-anak ko tingga jo mamak nan banamo Sutan Mudo Sabuak. Sutan Mudo Sabuak iyolah kakak dari gaek padusi anak-anak ko. Bagi anak-anak ko mamaknyo ko ndak sabagai mamak sajo namum lah cando urang gaek.

            Sutan Mudo Sabuak adolah mamak di kampuang tu, inyo punyo anak laki-laki nan banamo Giran. Sabagai mamak, Sutan Mudo Sabuak punyo tanggung jawek nan gadang untuak mandidik jo mamparatikan kahiduikpan masyarakaik, tamasuak kasapuluah badunsanak tadi. Untuak tu, satiok duo hari sakali, inyo pai mancaliak ka rumah Bayua badunsanak untuak manyilau-yilau jo mangingek-ingek kan. Kadang Sutan Mudo Sabuak maajak bini jo anak bujang nyo untuak pai ka rumah Bayua badunsanak.

***

Suaro adzan subuah lah bakumandang batando pagi lah ka tibo. Langik nan masih manyisokan rambulan, ambun pagi nan mambasahi daun-daun. Ayam nan lah mangakeh tanah mancari makanan disambuik kicauwan unggeh di ateh batang karambia dakek rumah gadang.

             Rumah tu bapaga bungo pudiang hijau merah mangaliliangan rumah baratok gonjong limo ko. Banyak bungo nan tatanan di laman pakarangan rumah. Ado surang laki-laki nan sadang ma asah ladiang sambia duduk di langkan, sadang sibuknyo Bayua mamelokkan ladiang tu kalua lah anak gadih dalam rumah

Da..uda.” pangia Sani adiaknyo

Apo?” Bayua mancaliak sakileh sambia mamacik parang nan sadang inyo asah jo ka diagiah ambalau untuak marakekkannyo.

Awak nak pai kalua sabanta

Nak pai kama ?” tanyo Bayua nan sadang malakekkan ambalau

Awak pai ka pasa Uda, tapi bisuak Uda ka manyabik padi nan di baruah tu. Awak pai mambali paminum kopi untuak bisuak tu Uda.

O ,iyo mah. Jan lupo adiak bali kan beko untuak kasamba gai sakalian dih diak.” Sauik Bayua nan ka malangkah pai ka parak.

            Baru salangkah kaki Si Sani manuruni janjang, tibolah Malintang nan sadang maminum kopi.

oikk, nak pai kama kau lai?” tanyo Malintang

Sani tahaniang sasaaik sambia mambaliak kan badan e ka balakang “awak nak ka pasa Uda, pai mambali paminum kopi jo ka samba untuak pamakan panyabik padi bisuak Uda

Jan lamo - lamo pulo kau di pasa tu, bali se nan patiang-pantiang sajo. Lai mangarati kau, awas kalau kau pai ke en kamari. Kalau nampak di den , caliakkan sajo lah dek kau “ jo suaro nan agak kareh malintang manjawek kato adiknyo

iyo Uda..ndak ka lamo bagai awak di pasa tu doh Uda” sambia manakua kan muko nyo nan lah balinang aia mato

Barangkek lah kau lai, manga kau tamanuang jo di sinan” sauiak malintang nan pai ka balakang malatakkan cangkia kopi nan di minumnyo tadi

“iyo Uda..awak pai lu. Assalammu’alaikum” Sani manuruni janjang sambia manakua

            Sani malangkah manuruni janjang rumah, sampai pungguangnyo lah nampak  jauh maninggakan rumah gadang.

Malintang, ang kalau mangicek tu bisa jo lunak se haa, inyo tu ndak anak ketek nan ka ang hariak se doh, nyo lah gadang. Inyo adiak awak nan padusi surang nyo. Kok dandam nyo ka awak-awak ko beko” Bayua nan mancaliak ka Malintang

“ Jadi salah awak ,Da?”

Yo salah lah nyo dek ang. Mangicek tu jo lunak jan main kareh se , apolai inyo tu batino ndak jantan doh. Lai mangarati ang Malintang “ jawek Bayua

“Oo..jadi buliah nyo lanteh angan se ka awak-awak ko “ Malintang nan indak paham jo makasuik nan di katokan Bayua tdi

            Udaro pagi taraso sajuak. Matohari lah mulai nampak saketek-saketek dari ufuk timur. Cahayo manguniang lah malaweh sampai ka lereang Gunung Tinjau. Sinarnyo manarangi sawah jo parak nan ado di dakek tu

“Waang nampak nyo lah lupo jo pituah urang gaek. Binatang tahan panokok, manusia tahan kieh. Si Sani tu indak anak ketek doh..”

“Dek inyo tu indak anak ketek lai doh,  mangko e jan dimanjo-manjo nyo lai.” Jawek Malintang.

“Indak dimanjo doh. Yo ndak paham juo waang jo kato den nampak nyo doh

“Awak mode ko supayo inyo takuik ka awak Uda nyo ko Da”

“makasuik nyo?”

“supayo inyo tu takuik Uda”

Bayua tagalak mandanganyo.” Bukan takuik nan ka ditanamkan ka adiak tu , tapi raso sagan. Manusia tu diikek jo tali budi, Malintang

“Uda ,awak ko basapuluah baradiak kakak. Sambilan laki-laki. Hanyo Si Sani nan padusi surang nan kadiharokkan untuak  manyambuang suku katurunan awak ko isuak. Dima bisuak ko tampek litak ka bakeh mintak nasi, hauih ka tampek mintak aia. Inyo nan ka mawarisi pusako tinggi rumah gadang ko bisuaknyo. Mangko nyo dari kini awak ajakan inyo batua-batua untuak ka calon bundo kanduang.

“Batua, tapi paralu waang ingek ,Malintang. Wakatu Apak jo Amak  maningga, Si Sani ko masih ketek. Inyo ndak ado marasokan kasiah sayang dari urang gaek. Mangko awak-awak ko lah nan maagiahkan nyo kasiah sayang tu. Jadi, dari kini wak didik nyo jo lunak , samo jo baniah nan di samaikan sajo ,ndak ka tumbuah gadang nyo doh.

“Awak sairiang ,Da. Hanyo batuka jalan. Awak punyo ciek makasuik, hanyo sajo caro nyo dek awak babeda. Mungkin dek Uda cando itu. Tapi di awak punyo caro surang. Tu nan lain ado lo dek nyo caro nan lain gai.

 Alah mah, Da. Awak ka pai ka parak lu.” Malintang malangkah turun sambia maambiak alaik nan ka dibaok nyo pai ka parak. Bayua hanyo mangeleang mancaliak kalakuan adiknyo nan surang tu. Ambalau nan alah angek tadi jo lah bamasuakkan ka dalam gagang ladiang hanyo manunggu inyo dingin. Siap tu barangkek pulo Bayua ka parak.

            Sapai nyo Bayua jo Malintang ka parak, indak lamo sasudah tu pulang lah Sani dari pasa nan lah mambali paminum kopi jo nan ka disamba. indak mambuang wakatu Sani langsuang pai ka dapua untuak mamasak. Lah dibali nyo bada jo ayam untuak ka di palai jo nan ka di gulai nyo ayam nan dibali nyo tadi. Di siangkannyo bumbu-bumbu , sasudah tu dikukua karambia. Diambiaklah daun pisang untuak pamalai bada tadi di balakang rumah nyo.      

            Satibo nyo di balakang rumah,  Sani basarobok jo anak mamak nyo yaitu Giran. Ndak sangajo Giran jo Sani saliang bahadok an. Giran nan sadang tu lewaik di balakang rumah nyo Si Sani nan pulang dari parak. Giran nan salamoko alah lamo mamandam raso suko ka Si Sani bamakasuik nak manyampaikan langsuang ka Si Sani.

            Dek lah bulek bana niak dalam hati bakatolah Giran kapado Sani jo hati nan cameh takuik kok tapuak ko batapuak sabalah tangan.

“Adiak Sani..,sadang manga adiak tu?” tanyo Giran ka Sani

“Uda Giran kironyo ..darima Uda ..singgah lah karumah dulu Uda..” jawek Sani nan sadang manguduang palapah pisang

“Uda dari parak Sani, sakalian lewaik siko dek ado makasuik nan ka Uda sampaikan ka bakeh Sani!”

“baitu yo Uda..ado makasuik apo tu Uda?” sambia mamacik palapah pisang nan alah baambia tadi

“ Ala lamo marandam salasiah

Barulah kini nio mangambang

Alah lamo den pandam kasiah

Barulah kini batamu pandang”

 

“Alah lamo urang manyingkek

Mambuek baju kabaya gadang

Alah lamo uda tapikek

Lah batamu dado baguncan

 

“ Bantuak elok parangaipun rancak

Hiduiknyo suko babuek elok

Urang mamuji ilia ka mudiak

Sia nan mancaliak hati tabaok

Adiak ,Sani! Rupo nan elok, parangai nan rancak nan mampuyoi hati nan lambuik. Nio adiak manjadi pautan hati ko diak?” tanyo Giran

            Mandanga kato Giran tasabuik mambuek jantuang Sani badabok kancang, raso katangga di buek nyo. Dalam hatinyo ,inyo pun suko kapado Giran. Jo muko nan mulai mamerah di baleh pulo lah di Si Sani malalui pantun

“Buah cubadak masak di pangka

Dimakan dek anak rajo

Lah lamo denai nanti uda

Barulah kini dapek basuo

“Dalam mangicek gunokan kato

Jan dipakai kato nan manyakikkan

Kok sungguah uda ka bakato

Badan jo nyawa ambo sarahkan

            Bara ka sanang hati Si Girang mandanga jawek dari Si Sani. Dek kironyo cinto lai indak batapuak sabalah tangan. Sajak itu Giran jo Sani manjalin hubungan kasiah. Dek takana sadang mamasak tadi bagageh lah Sani baranjak manuju ka dapua nyo. Sambia mamasak takana juo jo Si Giran sampai tabanyakkan dek inyo mamasuakkan garam ka dalam gulai.

            Sanjo lah mulai hilang, matohari lah tabanan  sairiang galok nan katibo. Pulang lah Bujang Sambilan nan pai bakarajo tadi. Di caliak nyo samba lah masak ,di cubo nyo saketek ka tangannyo

“oi diakk..dakek mana tiku rasoe ko diakk,” kato Bayua ka Sani

“iyo Uda..talonsong awak maagiah garam tadi uda, bia lah awak tambah kan santan saketek lai ka dalam gulai tu uda” jawek Sani jo parasaan cameh

“kecek urang kok masak ta asim ko tando – tando kabalaki mah” sauik Bayua nan manatauk muko adiak nyo

            Sani hanyo tahaniang mandanga kato – kato uda Bayua nyo tadi, taingek lah jo Giran. Nan tadi lah mangatokan cinto ka bakeh dirinyo.inyo takuik hubungan nyo samo Giran indak mandapek izin dari dunsanak laki- laki nyo nan basambilan tadi.  Pado awalnyo , kaduonyo bamakasuik untuak manutuikkan hubungan inyo ko. Tapi dek takuik beko timbua pitunah , akhianyo kaduonyo bataruih tarang ka kaluarga nyo masiang – masiang. Untuang nyo kaduo kaluarga ko lai satuju-satuju sajo. Karano bisa mampaarek hubungan kaduo kaluarga ko. Sajak lah manjalin hubungan jo Si Sani, Giran lah  sariang batamu ka rumah Bujang Sambilan. Kadang Giran acok pulo pai manolong Bujang Sambilan bakarajo ka sawah. 

            Katiko musim panen alah tibo ,kasadonyo masyarakaik mandapek hasia yang malimpah. Untuak tu di adokan lah suatu galanggang adu kahebaiyan dalam bamain silek. Para pamuko adaik jo masyarakaik satampek basamangaik dalam maangkek acara tasabuik. Jo samangaik nan barapi-api banyak pulo urang nan manyalonkan diri nyo untuak sato dalam acara tu tamasuak  si Malintang jo Giran.

            Pado hari nan lah ditantukan, bakumpua lah kasadonyo  umaik nan ikuik di tanah lapang. Sorak-sorak panonton nan mandukuang jagoan nyo masiang-masiang. Babunyi peluik batando acara ko ka di mulai. Nan main patamo adolah si Malintang malawan urang dari kampuang sabalah. Basilek Malintang samo pajatu, kironyo manang lah si Malintang ko. Sampai akhia nyo ndak ado nan bisa mangalahkan kahebaiaan si Malintang ko doh. Inyo manang taruih lawan sia sajo. Tu tingga la urang tarakhir nan ka malawan si Malintang. Urang e adolah Si Giran. Kini Malintang mandapek lawan nan sasuai jo inyo dek Si Giran lihai pulo dalam basilek lah acok lo nyo manang dalam basilek ko.

“Hooiii, Giran majulah waang kalau bagak!” tantang si Malintang

“Jadilah, Uda! Basiap – siap lah uda manunggu sarangan awak!” Giran nan langsuang mambukak langkah nak manyarang Malintang

            Mako bataruang lah antaro Si Malintang jo Giran. Awalnyo Giran nan acok maagiah sarangan ka si Malintang tapi lai bisa jo di ilakkan dek si Malintang. Tapi kasudahan tu si Malintang lo nan manyarang Si Giran ko jo juruih andalannyo sampai-sampai payah Si Giran mailak dibueknyo. Siap tu si Malintang ko manendang Si Giran jo kakinyo tapi di ilakkan dek Si Giran manggunokan kaduo tangannyo. Kironyo nyo patah lah kaki si Malintang ko langsuang sampai baguliang – guliang nyo manahan sakik. Kironyo tangkih tangan Si Giran tadi mambuek kaki kida nyo si Malintang ko patah. Dek lah mode tu patandiangan di hantikan. Timbua lah dandam si Malintang ka Si Giran dek inyo raso kanai kalahkan dek Si Giran. Tapi dandam tu nyo simpan dalam hati nyo surang, ndak di nampakkan nyo bana doh.

            Bara bulan kasudahannyo dandam tu tampak juo, pas urang tuo Si Giran pai ka rumah pado malam hari sadang cahayo bulan purnamo nan tarang manarangi kampuang di dakek Gunuang Tinjau, Sutan Mudo Sabuak jo bininyo bakunjuang ka rumah Bujang Sambilan. Makasuik kadatangannyo indak untuak maajakan anak kamanakannyo tu, tapi maniak untuak maminang Si Sani untuak Si Giran. Kironyo kaluarga Si Sani lai manarimo pinangan dari kaluarga Si Giran. Tapi ado nan tibo-tibo sajo indak satuju jo pinangan tu nan ndak lain adolah si Malintang. Inyo mangatokan bahwasannyo Si Giran ko anak nan ndak tau jo taratik ndak patuik jo adiak nyo Si Sani.

            Dek mandanga kato si Malintang tu tahaniang lah Sutan Mudo Sabuak. Batanyo lah Sutan Mudo Sabuak kapado si Malintang. Apo nan ndak taratik anaknyo . kironyo Malintang masih ingek jo kalah nyo dalam basilek malawan Si Giran. Dek kakinyo patah mangko nyo sampai kini dandam ka Si Giran. Di jalehkannyo lah dek Sutan Mudo Sabuak bahwasanyo kalah manang dalam basilek tu biaso, namun si Malintang ko indak jo namuah manarimo. Dek patamuan tu indak ado manamukan kato nan bana manyangkuik pinangan tu, baliak lah Sutan Mudo Sabuak jo bini nyo tadi.

            Kironyo Si Sani nan di dalam biliak mandanga kato uda nyo si Malintang nan ndak baizinkannyo samo Si Giran. Ramuak lah hati Si Sani dek inyo lah bulek bana ka Si Giran baitu pulo Si Giran nan mandanga kato apak nyo nan baliak dari rumah Bujang Sambilan.

            Sore nyo batamu lah Si Giran jo Sani ko dalam parak. Barundiang lah anak urang baduoko manganai hubungannyo ko. Dek lah lamo bana taraso, jalan kalua indak juo dapek doh. Pai lah Si Sani baranjak dari tampek nyo tagak samulo. Kironyo pas nyo bajalan tasangkuik lah kain nyo dek rantiang. Badarah lah pao nyo dek kanai rantiang tu. Si Giran nan cameh mancaliak darah nan banyak kalua pai lah inyo mancari ubek untuak maubek an lukoSi Sani.

            Pado saaik itu pulo lah kalua Bujang Sambilan jo urang kampuang, kironyo anak baduo ko lah kanai intai dek urang-urang ko. Lansuang sajo Si Sani jo Si Giran ko kanai baok ka sidang adaik. Mamintak ampun lah Si Giran bahwasanyo inyo ndak ado malakukan parbuatan nan indak-indak doh. Tapi urang manampak kalau Si Giran sadang maawai pao Si Sani. Padohal Si Giran sadang malakekkan ubek saaik tu.

            Akhia nyo diarak lah Si Sani jo Si Giran ko ka sidang adaik. Malintang jo salapan dunsanak nyo maagiah kasaksian bahwasanyo Si Sani jo Giran ko alah malakukan pabuatan nan talarang. Walaupun Si Giran nan lah di bela dek Sutan Mudo Sabuak tatauk indak ditarimo dek nan lain pambelaan tu doh. Masyarakai tataukbasikareh maagiah hukuman ka bakeh Si Sani jo Si Giran. Kaputuihan lah di buek dek urang sakampuang bahwasanyo Si Sani jo Giran ko di arak ka sakuliliang Gunuang Tinjau sasudah tu di baok ka puncak Gunuang Tinjau , tangan diikek ka balakang jo mato nan batutuik samo kain.

            Sampai nyo dipingia kawah Gunuang Tinjau, basaksi lah Giran samo Sani mangatokan bahwasannyo inyo baduo ko indak ado malakukan pabuatan nan talarang tu doh. Siap tu Si Giran badoa kapado yang Maha Pencipta kalau inyo iyo malakukan pabuatan talarang tu hancua lah badan nyo di dalam kawah Gunuang Tinjau ko, tapi kalau indak latuihkan lah Gunuang Tinjau ko jo kutuak lah Bujang Sambilan manjadi lauak.

            Siap badoa tu maloncek lah Si Sani jo Giran ka dalam kawah Gunuang Tinjau tu, urang nan mancaliak cameh bacampua jo ibo. Ndak lamo sasudah Sani jo Giran maloncek ka dalam kawah tu, tajadi lah gampo nan gadang , aia kawah dalam gunuang tu kalua kasudahanyo malatuih lah Gunuang Tinjau. Nampak nyo doa Si Giran di kabua kan dek Yang Maha Kuaso bahwasanyo Sani jo Giran indak basalah. Indak ado nan salamaik dalam kajadian tu doh. Tamasuak Bujang Sambilan nan lah barubah manjadi lauak.

            *Mahasiswa Sastra Minangkabau FIB UNAND

 


Wartawan : Fitri Sri Nengsih
Editor : bahren

Tag :# Langkan # curito #minang

Baca Juga Informasi Terbaru MinangSatu di Google News

Ingin Mendapatkan Update Berita Terkini, Ayu Bergabung di Channel Minangsatu.com