ATI BAK ATI PALAPAH, JANTUANG BAK JANTUANG PISANG

ATI BAK ATI PALAPAH, JANTUANG BAK JANTUANG PISANG

Oleh: Eka Meigalia*

Pado kini nan ko kito cubo pulo manyigi papatah nan ciek ko. “Ati bak ati palapah, jantuang bak jantuang pisang”. Ati jo jantuang. Itu nan manjadi inti dari papatah di ateh. Partamu kito caliak arati kato ati. Ado banyak arati dari kato ati ko jikok dicaliak di kamus. Ati bisa manunjuak ka ‘salah ciek organ dalam badan nan warnanyo agak mamerah, talatak di ateh suok paruik. Guno organ ko untuak maambiak pati makanan nan ado dalam darah sarato mahasian ampadu. Arati lain dari ati adolah ‘nan ado dalam tubuah manusia, nan dianggap jadi tampek raso, nan mambuek urang bisa sadiah, sanang, atau berang. Ati juo bisa manunjuak ka sipaik jo parangai urang. Mako ado istilah ‘atinyo busuak atau atinyo elok’ untuak mangatoan urang tu baparangai elok atau buruak.

Kaduo kito caliak pulo kato jantuang. Jantuang ko adolah ‘bagian dari tubuah nan manjadi pusek paradaran darah’. Jadi darah nan ado di dalam tubuah manusia tu kalua masuaknyo dari jantuang. Tapi jikok dicaliak di kamus bahasa Indonesia, makna dari kato hati juo bisa bararti ‘jantuang’. Jadi ati jo jantuang dapek disamoan. Nan badabok-dabok tu bisa sajo ati, bisa juo jantuang. Samantaro dalam ilimu nan manyangkuik jo organ tubuah, nan badabok-dabok tu sabananyo adolah jantuang. Capek jantuang mamompa darah sahinggo taraso badabok-dabok. Tapi urang acok juo manyabuik ati nan badabok-dabok. Jarang malah urang manyabuik jantuang badabok dek sanang, takuik, atau talampau sanang. Jadi takaik ati jo jantuang ko ado babarapo arati jo mukasuiknyo.

Salanjuiknyo ado kato palapah jo jantuang pisang. Palapah ko adolah bagian dari tangkai daun nan maleba, mambantuak tabuang mambungkuih batang atau buluah. Jikok dibukak halai-halai palapah tu, kito akan basobok jo pangka batang atau buluah tadi. Tibo di batang pisang, kito sabuik bagian tu ati palapah. Samantaro jantuang pisang di siko adolah baka dari buah pisang. Kulik lua bawarna merah tuo, isinyo putiah kakuniangan, sarato ado bungo pisang di atehnyo. Jantuang pisang ko akhianyo akan manjadi buah pisang. Tapi jantuang pisang ado juo dimasak tuak sayua.

Mancaliak ka papatah di ateh nan babunyi, “ati bak ati palapah, jantuang bak jantuang pisang”, kito harus caliak pulo jo adonyo kato bak. Kato bak di siko adolah kato depan nan manunjuakkan pabandiangan, sarupo, sabantuak, samo jo. Jadi di papatah tu dikatoan kalau ati sarupo ati palapah, jantuang sarupo jo jantuang pisang. Ado apo jo ati palapah sarato jantuang pisang? Ati palapah jo jantuang pisang tantu ndak ado fungsi nan samo jo ati sarato jantuang nan ado di manusia. Jikok di manusia tadi lah dijalehan baso ati tu dianggap jadi tampek raso, baitu juo jo jantuang. Ati jo jantuang indak hanyo sabuah organ tubuah, tapi inti dari raso jo pareso ado di ati jo jantuang ko. Itu nan mambedaan jo ati palapah sarato jantuang pisang.

Baa pulo di papatah disabuik ati bak ati palapah sarato jantuang bak jantuang pisang? Mako di siko manunjuak pado ati jo jantuang manusia nan alah ndak ado fungsi sabagai tampek raso jo pareso tadi. Lah samo jo ati palapah samo jantuang pisang, ndak bisa maraso jo ndak ado maingek urang lain. Urang sakik, sanang, atau bangih, kito basipakak basibanak sajo. Jadi, papatah ko manunjuak ka urang-urang nan indak punyo raso jo pareso lai. Sahinggo dikatoan atinyo sarupo ati palapah, jantuang sarupo jantuang pisang.

Baa urang-urang sarupo iko jikok ado di masyarakat? Inyo akan jadi urang nan indak namuah bagaua, indak namuah marasoan susah urang, sarato indak ka namuah tolong manolong. Manjadi urang nan mamikian diri surang sajo. Sipaik nan mode iko adolah sipaik nan harus diilakkan. Karano manusia tu adolah makhluk social. Ndak bisa iduik surang. Mako babaliak kito ka papatah iko. Jan dipakai ati nan sarupo ati palapah, jantuang nan sarupo jantuang pisang.

*Dosen Sastra Minangkabau Unand