Tatumpang Di Biduak Tirih

Tatumpang di Biduak Tirih

Oleh: Eka Meigalia ( Dosen Sastra Minangkabau FIB Unand)

Baitu sabarih papatah nan dikumpuan dari sakian banyak papatah dek Jamil Bakar jo kawan-kawan tahun 1981. Papatah nan ciek tu sungguah dalam aratinyo. Sampai-sampai di lagu saluang, lagu pop Minang dapek pulo kito tamuan.

Kato tatumpang asa nyo dari kato tumpang nandi agiah awalan ta-. Kato tumpang samo jikok di cari di Kamus Bahasa Minangkabau atau Kamus Bahasa Indonesia, kito di arahan ka kato manumpang. Jadi kato tumpang ko samo jo manumpang. Aratinyo ‘talatak di suatu nan lain’. Arati lainnyo adolah ‘naiak (kureta, kapa, oto, jo lainnyo)’. Bisa juo diaratian ‘ikuik pai, ikuik tingga (di rumah urang)’. Untuak papatah di ateh, arati nan tapek iyolah ‘naiak kandaraan atau ikuik pai’karano kato nan ado sasudah nyo adolah biduak.

Biduak adolah kapa ketek nan tabuek dari kayu. Kapa ketek iko indak pakai layia. Hanyo digunoan untuak manangkok ikan atau maangkuik barang di batang aia. Jadi jinih kapa nan iko ndak digunoan untuak balayia ka lauik lapeh. Labiah tapek digunoan untuak maaruangi lauik nan tanang jo indak jauah dari tapi lauik.

Barikuik nyo kato tirih nan samo aratinyo jo bocor. Biasonyo digunoan untuak manyabuikkan atok atau biduak nan ado lubangnyo bia ketek bia gadang. Di lubang itu pulo aia jadi masuak barupo titiak-titiak.

Sacaro nan tatulih sajo, papatah di ateh manyatokan kaadaan kutiko naiak, ikuik pai jo biduak. Biduak nan ditumpangi tadi ruponyo boco pulo. Masuak aia ka dalamnyo. Karano ado awalan ta- nan ado di kato itu tumpang tadi, mako mukasuik naiak kandaraan nyo di singajo tapi nan indak disingajo itu justru biduak nan di naiak-i itu saharusnyo indak biduak nan tirih, tapi ka baajuo lai. Awak lah naiak, biduak ka pai makonyo barangkek juo lah jadinyo. Walaupun biduak tadi bocor. Kalau lah bocor, mako nan ka tajadi sasudahnyo dapek sajo manjadi karam.

Sacaro tasirek, papatah di ateh sabananyo manganduang mukasuik nan dalam. Biduak dimukasuikan jadi tampek untuak maaruangi lauik atau iduik. Mako nan maisi biduak tadi satidaknyo ado duo urang. Karano itu pulo, biduak acok juo disamoan jo rumah tanggo. Sapasang insan nan baru manikah dikatoan lah sabiduak. Sadangkan lauik disamoan jo hiduik nan kadi tampuah. Jadi nan lah sabiduak tadi maaruangi hiduik basamo-samo. Samo-samo marasoan susah sarato sanang, samo-samo mahadoki ombak jo badai nan ka tibo.

Sabananyo manjadi tando tanyo juo kutiko biduak nan adolah kapa ketek, nan hanyo maaruangi lauik nan tanang dan dakek ka tapi manjadi kato umpamo untuak maaruangi hiduik barumah tanggo. Baapo pulo hiduik barumah tanggo nan disamoan jo lauik lapeh, lauik lueh, dapek diaruangi jo biduak. Untua kiko, ado duo pandapek nan dapek dipakai. Pandapek partamu manyatoan bahaso biduak ko daulunyo indak dipakai untuak manyabuik kapa ketek sajo. Tapi sagalo jinih kapa nan tabuek dari kayu, itu disabuik jo biduak. Sadangkan pandapek kaduo manyatoan bahaso kato biduak nan dipakai karano ukurannyo nan ketek, nan sasuai pulo untuak maumpamoan hiduik urang nan baru barumah tanggo. Nan dalam kaluarganyo hanyo ado sapasang laki jo bini sajo. Lamo lambek, biduak tadi akan manjadi kapa gadang sarato lauik nan ka dihadang samakin jauah ka tangah. Makonyo kato biduak dipakai hanyo untua kurang nan baru barumah tanggo. Kaduo pandapek tasabuik dapek sajo kito tarimo. Talapeh dari itu, kato biduaklah nan dipakai untuak maumpamoan hiduik barumah tanggo.

Labia hjauh, biduak ditumpangi mukasuik nan tasirek adolah manggantuangan hiduik atau nasib. Ikuik sarato di biduak urang, aratinyo lah manyarahan hiduik atau nasib ka urang tadi. Mako kutiko biduak tadi tirih, samo aratinyo jo salah manumpang. Tapek manumpangan hiduik atau nasib tadi rupo nyo adolah tampek nan salah. Dikatoan juo indak batangguang jawek. Biduak nan tirih tantun dak bisa mambao kurang nan manumpang tadi sampai ka tujuan. Samo juo jo urang nan lah manyarahan hiduiknyo dalam barumah tanggo ka saurang laki-laki. Harapan jo tujuan tantu nak mandapekan hiduik nan aman jo sanang dalam barumah tanggo. Nyampang kok ado bana badai (masalah-masalah) nan tibo, salamo nan mambaok biduak tadi batangguang jawab, tantu tujuan tadi tacapai juo. Itu nan disabuik susah sanang dihadoki basamo. Tapi di siko biduak tirih manyirekan bahaso tujuan hiduik nan diharokan tadi indak kata capai. Nan katajadi adolah karam. Karam dapek diaratian salasai. Akhia nan buruak untuak sabuah rumah tanggo.

Tatumpang biduak tirih dapek dipakai untuak manyatoan suatu kaadaan nan susah. Atau manyindia urang nan dianggap indak batangguang jawek tadi. Tapi di dalam babarapo syair, baiak itu pantun saluang atau juo lirik lagu Minang, pihak nan kaditumpangi nan manyatoan sandiri bahaso inyo samo jo biduak tirih. Dapek dicaliak pado pantun saluang di bawahko.

Hiduik den nan sagalo kurang

Bangso jo rupo harato tidak

Indak ka mungkin kito batamu

Cinto sajo indaklah cukuik

Biduak den tirih ka adiak tumpang

Karam di tangah adiak jadinyo

Pado pantun di ateh disabuikan dek pihak laki-laki bahaso inyo umpamo biduak tirih. Sacaro tasirek dinyatoan dek nan laki-laki tu bahaso inyo indak punyo apo-apo. Ndak ka mungkin pihak nan padusi manumpangan hiduiknyo. Di siko biduak tirih indak samo jo kutiko ado kato tatumpang nan mamulainyo. Aratinyo ndak samo jo indak batangguang jawek. Di siko labiah ka manyatoan bahaso pihak nan laki-laki ko indak ka dapek maujuikkan harapan jo mimpi nan padusi. Panyababnyo adolah karano inyo maraso indak punyo apo-apo untuak mambahagiakan nan padusi.

Padoakhianyo, papatah tatumpang biduak tirih dalam babarapo keadaan dapek barubah mukasuik. Mukasuik nan paratamu adolah manyatoan atau manyindia urang nan dianggap indak batangguang jawek. Mukasuik lainnyo dipakai untuak manyatoan kaadaan nan indak bapunyo. Kaadaan nan indak mamungkinkan mambaok urang untuak manumpangan hiduiknyo. Lapeh pado itu, kato biduak sajo labiah mudah ditamuan digunoan dalam banyak ungkapan lainnyo. Baiak itu dalam papatah, pantun, atau pun lagu-lagu Minang modern.